1844´DE KIZILCABÖLÜĞÜN SOSYO- KÜLTÜREL YAPISI

Temettuat defterlerinin önemli bir yanı da sadece kazanç ve emlak tespiti değil, aynı zamanda şahısların ad, lakap, baba, dede adlarının tespitin de bizlere tarihi kaynaklık da etmeleridir.Bu gibi sülale tespitleri yörenin tarihi, sosyal ve kültürel analizleri açısından oldukça önemlidir. Şimdi Kızılcabölük´ün genelinde 19. asırdaki isim ve lakapların genel bir değerlendirmesini yapalım.

Kullanılan isimler açısından ele aldığımızda; en fazla kullanılan isimlerin Mehmet (72), Ali (45), Mustafa (42), İbrahim (39), Hüseyin (37), Osman (33), Halil (31), Ömer (29),Ahmet (24), İsmail (24), Hasan (21), Bekir (14) olduğu anlaşılmaktadır. Görüldüğü gibi bu isimler dini inançlardan kaynaklanan isimlerdir. Çoğu peygamberlerin adlan ile 4 halife ve ehl-i beytin adlandır. Bu da gösteriyor ki Türk-İslam kültürünün yöredeki bir yansıması söz konusudur. Genellikle isimler dini şahsiyetlerin isimleri olduğu gibi bu isimler de müteakip kuşaklarda yaşatılarak devam ettirilmiştir.

Kullanılan lakaplara gelince, bunların her ne kadar birkaçı beraberce kullanılmış olsa da kendi içinde 10 ayrı gruba ayırdık.

Kişiye bağlı Lakaplar: Yaklaşık 92 hanede bu özellik göze çarpmaktadır. Ali oğlu Yusuf, Bekir oğlu Musa, Halil oğlu Osman, Abbas oğlu İbrahim gibi aile reisi sadece baba adıyla tanınmaktadır. Bir diğer ifadeyle ailenin müstakil bir lakabı yok, ancak filanın oğlu gibi babaya ait bir nisbeyle anılmaktadır. Dolayısıyla bu nevi ailelerde baba adı lakap yerine geçmektedir.

Sıfata bağlı Lakaplar: 191 hanede bu özellik mevcuttur. Deli Hüseyin, Koca Ali, Hıra Mustafa, Ak Mehmet, Kel Ali, Köse İbrahim vs. gibi kişinin öne çıkan bir sıfatı sülaleye ad olmuş ve o adla anılır olmuşlardır. Bu özellik kişinin kendisinde olabileceği gibi, atalarında da. Olabilmektedir. Mesela Kel Ahmet oğlu Hüseyin, Deli Mehmet oğlu Hüseyin, Kel Ali oğlu Hıra Mustafa, Koca Himmet oğlu Safı Hoca, Koca Mustafa oğlu İbrahim, Kara amuca oğlu İsmail, Kara Hasan oğlu Mustafa, Kazak Ali oğlu Ali vs. gibi.

Mesleğe bağlı Lakaplar: Toplam 61 hanede aile reisinin bir mesleğe nispetiyle anıldığı görülmektedir. Mesela Berber oğlu Mehmet, Boyacı Mehmet oğlu Mehmet, Demirci oğlu Abdullah, Kasap oğlu İbrahim, Semerci oğlu Mustafa, Yağcıoğlu Molla Osman vs. gibi.

Dini motifli Lakaplar: Kızılcabölük genelinde 74 hanede dini içerikli kavramlarla belirlenen kişiler yer almaktadır. Bugün devam eden sülalelerin pek çoğu bu hanelere mensup olanlardır. Molla Himmet oğlu Molla Mehmet, Molla Mustafa oğlu Molla İsmail, Molla Osman oğlu İbrahim, Hacı Abdullah oğlu Süleyman, Hacı Ali oğlu Hüseyin, Hacı Hasan oğlu Abdurrahman, Hacı İmamoğlu Şaban, Hacı Kel oğlu Ali vs. gibi.

Askeri unvanlı Lakaplar: Ancak 8 hanede bu lakap vardır. Çavuş oğlu Mustafa, Çavuş oğlu Hacı İsmail, Bölükbaşıoğlu Hüdaverdi, Yeniçeri oğlu Ali´nin oğlu Süleyman, Sipahi oğlu Süleyman vs. gibi.

Eşyaya bağlı Lakaplar: Kızılcabölük genelinde 29 hanede bu özellik mevcuttur. Çapıt oğlu Ali, Kozak oğlu Hüseyin, Tahtalı oğlu Mehmet, Cümbüş oğlu Hafız Hüseyin, Kurşunlu oğlu Mehmet vs. gibi. Burada bir bez parçası olan çapıt´a, bir ağaç parçası olan kozak´a ve tahta´ya, bir çalgı aleti olan cümbüş´e ve bir metal olan kurşun´a nisbet olunmuşlardır.

Hayvan adlarına ait Lakaplar: 5 hanede bu özelliğe rastlanmaktadır. Karakeçi oğlu Recep, Kedi Veli oğlu Kara İbrahim, Tavşan oğlu Halil vs. gibi.

Coğrafi nisbeli Lakaplar: 34 hanede bu nisbet vardır. Her hangi bir yere nispetle anılan isimlerdir. Genelde bu haneler Kızılcabölüğe dışardan gelen hanelerdir. Üsküdarlı Ahmet oğlu Süleyman, vakıflı oğlu İbrahim, Konyalı Süleyman oğlu Mehmet, Aydınlı oğlu Bekir vs. gibi.

Etnik isimli Lakaplar: Genelde ayrı bir ırka mensupmuş gibi olsa da aslında Türk´türler veya yakın Türk boylarındandırlar. Mesela Arap oğlu Mustafa, Arap oğlu Süleyman, Tatar oğlu İbrahim vs. gibi 9 ailede görülmektedir.Arap oğlu tabiri, o kişinin esmerliğinden gelen bir tabir olup Türkler arasında Arap tabir olunur .Tataroğlu sülalesi ise Eskişehir´den göç gelmiş bir sülaledir. Türklerin Tatar boyuna mensupturlar.

Diğer Lakaplar: Bunlar yukarıdaki tasnifte yer almayan lakaplar olup 4 hanede rastlanmıştır. İçoğlu Ahmet, Ingıloğlu Hüseyin vs. gibi.

Kızılcabölük Genelinde Lakapların Dağılımı:

Kişiye bağlı lakaplar 92

Sıfata bağlı lakaplar 191

Mesleğe bağlı lakaplar 61

Dini motifli lakaplar 74

Askeri unvanlı lakaplar 8

Eşyaya bağlı lakaplar 29

Hayvan adlarına ait lakaplar 5

Coğrafi nisbeli lakaplar 34

Etnik isimli lakaplar 9

Diğer 4

Kültürel yapıya gelince; o tarihlerde Kızılcabölük´te okuma yazma oranının oldukça düşük olduğu anlaşılmaktadır. ´´Talebe-i ulum´´ ve ´´muallim-i sübyan´´ sayısı beklenen düzeyde değildir. Okumuş ve toplumda nüfuz sahibi kişilere ´´Efendi´´ ve ibtida-i medreseyi bitirene de ´´molla´´ lakapları verilmekteydi. Kızılcabölük genelinde 1844 lerde 9 adet ´´Efendi´´ unvanlı kişilerin yanı sıra, 23 adet molla, 2 adet hafız, 1 şeyh, 1 hoca ve bir de hatip okumuş zümreyi temsil etmekteydi.